تسهیلگر کیست؟ تسهیلگری چیست؟

انتخاب میان تسهیلگری، آموزش یا کوچینگ، انتخاب ساده‌ای نیست. این انتخاب معمولاً به نقش تسهیلگری ارتباط دارد.

تسهیلگری چیست؟

تسهیلگری کمک به یک فرد یا گروه یا سازمان برای تصمیم‌گیری است. کمک برای اینکه آن‌ها می‌خواهند چه چیزی را با کمک یکدیگر به دست آورند؟ چگونه می‌خواهند این کار را انجام دهند؟ البته سبک تسهیلگری می‌تواند مستقیم یا غیرمستقیم باشد.

استفاده از تسهیلگری در مورد افراد و سازمان‌ها در موارد زیر رایج است:

• زمانی که پروژه به اعتماد، تعهد و مشارکت روبه‌جلوی مراجعان نیاز دارد. مشارکت‌های در حال پیشرفت معمولاً هنگام دوره‌های آموزشی یا گرفتن توصیه از افراد مشخص دیده نمی‌شود. در عوض، مشارکت اعضا از دانستن باورها و عقایدی ناشی می‌شود که برای این افراد ارزشمند است و درخواست شده است. این مساله می‌تواند به‌شدت مهم باشد به‌خصوص زمانی که یک گروه متنوع در کنار یکدیگر برای انجام یک پروژه گرد هم آمده‌اند. جوهره تسهیلگری بیرون کشیدن این باورها و عقاید و کمک به اعضا برای تصمیم‌گیری درباره جیزهایی است که می‌خواهند انجام دهند و این‌که چگونه می‌خواهند این کار را انجام دهند.
• زمانی که مراجع با مشکلات پیچیده یا اهداف کلیدی روبه‌روست

درک صحیح اولویت‌های یک سازمان، زمانی حاصل می‌شود که چشم‌اندازهای همه اعضای آن تا جای ممکن باشد. بهترین استراتژی‌های مناسب، واقع‌گرایانه و منعطف برای پاسخ دادن به این اولویت‌ها از مشارکت فعالانه اعضا به دست می‌آید و توسعه می‌یابد. تسهیلگری، مهم‌ترین نقشی است که از طریق آن می‌توان به مشارکت مؤثر اعضا دست یافت.

تعاریف تسهیلگر

در جزوه معلم در نقش تسهیلگر؛ نقشی در برابر معلم می‌خوانیم:

یادگیری فرآیندی پیچیده است و متغیرهای بسیاری بر آن تأثیر می گذارند؛ متغیرهایی که هرکدام بر دیگری اثر متقابل دارند. ِ یادگیری فعالیت فردی نیست، فرآیندی است که در متن کلاس درس، مدرسه و جامعه اتفاق می افتد. معلم، به عنوان یکی از متغیرهای کلاس، وظیفه دارد در نقش یک «واسطه» میان متغیرهای بیرون از کلاس و دانش آموزان فرآیند یادگیری در دانش آموزان را تسهیل کند (تایلی ۱۹۹۲)

جزوه فراتسهیلگری، تخلیصی از کتاب فراتسهیلگری؛ سازوکاری برای توسعه پایدار است. این جزوه مهارت تسهیلگری را این چنین تعریف می‌کند:

اگر بخواهیم هستهٰ این مهارت فنی “تسهیلگری” را در یک جمله تعریف کنیم عبارت است از: برانگیختن آگاهی شرکت‌کنندگان در کارگاه‌های آموزشی و نظایر آن.

اطلاعات بیشتر در رابطه با رویکرد تسهیلگری در آموزش کودکان و نقش تسهیلگر را در اینجا بخوانید.

در رویکرد تسهیلگر:

• توجه معلم به عنوان تسهیلگر تا حدود زیادی معطوف به دانش‌آموز به عنوان انسان است.
• یک تسهیل‌کننده است، بدین معنی که رشد دانش‌آموز را مورد حمایت و هدایت قرار می‌دهد.
• اولین مسئله مورد توجه تسهیلگر، دانش‌آموزان هستند.

بنابراین معلم تسهیلگر تسلط بر دانش موضوع درسی را در فهرست شاخص‌های برتر پیامدهای تربیتی قرار نمی‌دهد.

معلم به عنوان تسهیلگر بر دانش موضوع درسی ارج می‌نهد، اما این ارج‌گذاری کمتر به خاطر موضوع درسی بوده، بیشتر به منظور نقشی است که در رشد دانش‌آموزان ایفا می‌کند.

بر این باور است که دانش‌آموزان معمولا با در اختیار داشتن میزان زیادی از دانش و درک وارد مدرسه می شود. البته ممکن است این دانش شبیه دانش موجود برنامه‌ی درسی رسمی مدرسه نباشد، اما از آن‌جا که برآمده از تجارب زندگی است، برای کودکان بسیار واقعی و برای جوانان به‌منظور داشتن عملکرد مثبت در خانه، جامعه محلی و فرهنگ همسالان حیاتی است.

یکی از وظایف کلیدی تسهیلگر آن است که دنیایی را که کودک به مدرسه می‌آورد با دنیایی که مدرسه در صدد است مقابل کودک بگشاید، درآمیزد. به‌منظور تحقق تلفیق این دو جهان، معلم تسهیلگر توجه ویژه‌ای به سرگذشت (پیشینه)، تجارب، نیازها، خواسته‌ها، نگرانی‌ها، علایق و نقاط ضعف و قوت دانش‌آموزانش نشان می‌دهد.

در چارچوب مشترک رشدها (ر ش د ه ا)؛ شناخت از تک‌تک دانش‌آموزان (ش) برای تسهیلگر موضوع اساسی است. ارتباط (ا) و هدف‌ها (ه) اهمیت چشمگیری دارند، اما هر دوی این‌ها به شدت به شناخت دانش‌آموزان به عنوان یک شخص محدود شده‌اند.

این دیدگاه نه‌تنها علاقه و دغدغه‌ی معلم را به زندگی دانش‌آموزان نشان می‌دهد، بلکه چگونگی ورود تجارب زندگی دانش‌آموزان به موضوعات آموزشی را نیز نشان می‌دهد. توجه داشته باشید که تسهیل نه‌تنها مستلزم آگاهی ساده از پیشینه‌ی فردی تک‌تک دانش‌آموزان است، بلکه یاری‌گر معلم در استفاده از دانش و فهمی است که دانش‌آموزان با خود به مدرسه آورده‌اند. بخشی از آنچه معنایش احترام به دانش‌آموز به عنوان یک فرد است، احترام (توجه) به چیزهایی است که دانش‌آموزان معمولا پیرامون دنیایی که زندگی روزمره‌ی آن‌ها را شکل داده آموخته‌اند.

این رویکرد پیشینه‌ی تاریخی جالبی دارد که به روشنی نشان می‌دهد چرا در این رویکرد “فرد” مرکزیت دارد. همچنین نگاهی به تاریخ موثر این رویکرد روشن می‌کند که چگونه هدف‌های معین با رویکرد تسهیلگر درآمیخته‌اند. آنچه یک معلم تسهیلگر درصدد پرورش آن است اصالت است. او به همه‌ی دانش‌آموزان کمک می‌کند تا به عنوان یک فرد اصالت خود و اصالت انسانی‌شان را محقق سازند.

در ادامه سعی می شود. بخش هایی از کتاب ارائه شود. بخش های مختلف کتاب از اینجا قابل دسترسی هستند

پیشینه‌ی تاریخی رویکرد تسهیلگر

در خلال دهه‌ی ۱۹۵۰ و اوایل دهه‌ی ۱۹۶۰ که تعلیم و تربیت در حال جمع‌بندی بحت‌ها پیرامون تعلیم و تربیت سنتی و پیشرفت‌گرا بود. در پی پیشی گرفتن روسیه از آمریکا در پرتاب سفینه، بیشترین اصلاحاتی که غالبا از سوی رهبران مورد حمایت واقع شد، پایان دادن به تعلیم و تربیت پیشرفت‌گرا و بازگشت به شکل‌های سنتی‌تر آموزش رسمی بود.

تعاریف

تعلیم و تربیت سنتی: بر یادگیری موضوع درسی، به ویژه موضوعات درسی خشک و با تنوع محدود در شکل و کارکرد آموزش رسمی تاکید داشت.

تعلیم و تربیت پیشرفت‌گرا: درصدد بود با توجه به نیازها و علایق دانش‌آموزان و نیز شرایط زندگی که حال و آینده‌ی احتمالی او را شکل می‌داد، تسلط برنامه‌ی درسی را جبران کند.

حمایت عملی جانستون (رئیس جمهور آمریکا) از اقدامات عدالت اجتماعی مسیر توجهات را از مباحث تعلیم و تربیت سنتی در مقابل تعلیم و تربیت پیشرفت‌گرا منحرف ساخت.

شاید تعلیم و تربیت انسان‌گرا پویاترین و قوی‌ترین نظریه در بین این نظریات بود.

تعلیم و تربیت انسان‌گرا تلفیق جالبی از نقادی اجتماعی معاصر و روایت جدیدی از روانشناسی بود که در مخالفت با روش‌های تجربی و رفتارگرایی شکل گرفته بود.

گودمن یک منتقد اجتماعی بود که در رابطه با تعلیم و تربیت می گوید:

اگر جوانان، همان‌طور که رشد می‌کنند، بتوانند علاقه‌ی خود را دنبال کنند و موضوعات، زمان‌ها و معلمان خود را برگزینند و اگر معلمان آن‌چه را به نظر خود دانش‌آموزان مهم تلقی می‌شود به آن‌ها بیاموزند- که همه‌ی آن‌ها می‌توانند به شیوه‌ای ماهرانه آن‌ها را آموزش دهند – نیازهای جامعه به حد کافی برآورده شده، مردمی خلاق‌تر، مستقل‌تر و پرشورتر خواهند بود و جامعه در دوره‌ای نسبتا کوتاه کارآمدتر و فهمیده‌تر خواهد شد.

در آن زمان، این طرح افراطی تلقی می‌شد و هنوز هم می‌شود. یکی از نمونه‌های چشمگیری که در این رویکرد یاددهی و یادگیری قرار می‌گیرد مدرسه‌ی انگلیسی سامرهیل است که حدود هشتاد سال پیش پایه گذاری شده است.

تعلیم و تربیت انسان‌گرا با نوعی از روان‌شناسی یادگیری پیوند خورده که به مغایرت با دو مکتب مسلط روان‌شناسی  دوران یعنی کارکردگرایی و رفتارگرایی شهرت یافته بود. در نوشته بعدی به روان‌شناسی انسان‌گرایانه می‌پردازیم.

در ادامه سعی می شود. بخش هایی از کتاب ارائه شود. بخش های مختلف کتاب از اینجا قابل دسترسی هستند

روان‌شناسی انسان‌گرا

بسیاری از ایده‌های تربیتی برآمده از نقدهای اجتماعی آن زمان در مکتب روان‌شناسی جایگزین که به عنوان رویکرد انسان‌گرا یا روان‌شناسی “نیروی سوم” شناخته شد بروز و ظهور یافت. گوردون آلپورت، آبراهام مزلو و کارل راجرز از افراد شاخص این مکتب روان‌شناسی بودند.

هر کدام از این روان‌شناسان بر بی‌همتایی (یگانه بودن) افراد و همچنین اشکالات دیدگاه‌های رایج روان‌شناسی تاکید دارند. این اشکالات آن است که روان‌شناسی در مسیر تبدیل شدن به علم ذهن یا علم رفتار نتوانسته است افراد را با ویژگی‌های منحصربه‌فردشان مورد توجه قرار دهد.

آبراهم مزلو

مزلو دیدگاه رفتارگرایی را که معتقد است افراد در پاسخ به محرک رفتار می‌کنند، انکار نمی‌کند، اما معتقد است که این رفتار باید برآیند (نتیجه) تعاملی بین نیازها و فضای زندگی بی‌همتای هر فرد تلقی شود.

اگر چه بسیاری از مربیان دیدگاه او را در مورد خودشکوفایی پذیرفتند، اما او الزام‌های آن را برای تعلیم و تربیت تدوین نکرد. ما باید برای آگاهی از استلزامات تربیتی روانشناسی انسان‌گرا به آثار کارل راجرز مراجعه کنیم.

کارل راجرز

تدریس عملی است که بیش از حد بزرگ شده است.

راجرز این دیدگاه از تدریس را بر پایه‌ی آن‌چه “یادگیری تجربی” نامیده شد بنا کرد.

یادگیری تجربی: 

• سرشار از مشارکت افراد است.
• کلیت شخص یادگیرنده در متن واقعه‌ی یادگیری است، تا این‌که یک پذیرنده‌ی منفعل برای هر آن‌چه معلم ارائه می‌دهد باشد.
• خودآگاهانه است.
• نافذ و اثرگذار است و بر هر جنبه از نفوذ انسانی تاثیر می‌گذارد.
• توسط فراگیر و نه از طریق معلم یا آزمون‌ها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
• ریشه در معنا دارد. بدین معنی که یادگیری برای یادگیرنده معنای مشخصی دارد.
• توانایی شاگرد را برای فهم و اثرگذاری بر وقایعی که در زندگی یادگیرنده حائز اهمیت است گسترش می‌دهد.
• نمی‌تواند توسط معلم کنترل شود.
• یادگیرنده باید آزادانه درگیر یادگیری شود.
• معلم فقط می‌تواند هدایت، پیشنهاد و ترغیب کند و حتی ممکن است هنگامی که فرصت اقتضا می‌کند هشدار دهد.

راجرز بر این باور است که:

اینکه هر چیزی می تواند به دیگران آموخته شود تا حدی غیرمنطقی است و تاثیر کم یا کم اهمیتی بر رفتار دارد. آن‌چه مهم است این نیست که چه چیزی می‌تواند تدریس شود، بلکه آن است که چه چیزی فراگرفته شده است.

معلم در نقش تسهیلگر

معلم کسی نیست که دانش و مهارت را به دیگران منتقل می‌کند، بلکه کسی است که به دیگران کمک می‌کند تا دانش و مهارت خود را کسب کنند.

معلم در نقش راهنما یا تسهیل‌کننده باید یک شخص واقعی در ارتباط با دانش‌آموزانش باشد. او می‌تواند پرشور باشد، می‌تواند کم حوصله باشد، می‌تواند به دانش‌آموزانش علاقه‌مند باشد، می‌تواند حساس و دلسوز باشد، زیرا او پذیرفته است که نیازی نیست این احساساتش به دانش‌آموزان تحمیل شود

روان‌شناسی انسان‌گرا روان‌شناسی بر مبنای آزادی، انتخاب، رشد شخصی و توسعه سلامت ذهنی و عاطفی است. در این دیدگاه تعلیم و تربیت سهم مهمی در تحقق اهداف دارد، اما نه از طریق مکانیسم‌های سنتی محتوای بسته‌بندی شده برای انتقال به دانش‌آموزان یادگیرنده، بلکه باید به دانش‌آموزان کمک شود تا به خودشکوفایی نائل شوند. وظیفه معلم این است که یادگیرنده را به درون خود هدایت کند، به نحوی که از این طریق قادر باشد به بیرون برسد. کمک کند تا دانش‌آموز محتوایی که باید آموخته شود و فعالیت‌هایی که در نتیجه فراگیری این محتوا باید انجام شود را انتخاب کند.

در ادامه سعی می شود. بخش هایی از کتاب ارائه شود. بخش های مختلف کتاب از اینجا قابل دسترسی هستند.

متدهای تسهیلگری

موسسات جهانی

معرفی کتاب

تسهیلگری ابزاری برای توانمندسازی منابع انسانی

موضوعات برچسب 

تسهیل گری راهی است برای رهبری بدون این که زمام امور به دست گرفته شود. وظیفه تسهیل گر آماده کردن دیگران برای به عهده گرفتن مسؤلیت و رهبری است. در این کتاب خوانندگان می آموزند که چگونه به گروه ه ها و تیم ها در سازمان کمک کنند تا:
اهداف کلی و جزیی خود را تعریف کنند، نیازهای خود را تنظیم، برنامه ریزی، ارزیابی و آن ها را برطرف نمایند، ارایه فرآیندهایی که به اعضا یاری دهد وقت خود را به نحو کارآمدی صرف کنند و تصمیماتی اتخاذ نمایند که از کیفیت بالایی برخوردار باشد. هدایت بحث ها و گفت و گوهای گروهی به نحوی که در جهت صحیح پیش برود، یادداشت برداری صحیح و دقیق که افکار و عقاید اعضا را منعکس کند، یاری دادن به گروه برای این که فرآیندهای خود را بشناسد و بتواند به نحو مؤثری فعالیت کند، اطمینان از این که فرضیه ها و نظرها مطرح می شوند و مورد آزمایش قرار می گیرند، حمایت از اعضا برای ارزیابی مهارت های جاری خود و هم چنین ایجاد مهارت های جدید، استفاده از اتفاق آرا برای یاری دادن به گروه در اتخاذ تصمیماتی که عقاید همه اعضا را در نظر بگیرد، حمایت از اعضا در اداره عواملی که در روابط شخصی آنان با دیگران دخالت دارد، ارایه بازخورد به اعضای گروه تا آن¬ ها بتوانند پیشرفت خود را ارزیابی کنند و تعدیل هایی به عمل آورند، مدیریت تضادها با همکاری گروهی و تشریک مساعی، یاری دادن به گروه برای برقراری ارتباط به نحو مؤثر، کمک به گروه برای دسترسی به منابع داخل و خارج از گروه، ایجاد فضایی که در آن اعضای گروه ضمن تلاش برای دست یابی به اهداف گروه از تجربیات مثبت و فزاینده ای نیز بهره مند شوند، پرورش توان رهبری در دیگران با مشارکت دادن آن ها در مسؤلیت های رهبری، آموزش دادن دیگران وتوانمند ساختن آن ها برای ایفای تسهیل گری و …

نویسندگان: داوود مددی، محمدحسن امامی

انتشارات: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران

سال چاپ: ۱۳۸۶

تعداد صفحات: ۲۱۸

فراتسهیلگری ساز و کاری برای توسعه پایدار

موضوعات برچسب 

در ابتدا نویسندگان کتاب به عنوان دو نفر از اساتید حوزه تسهیلگری، سعی می‌کنند با آوردن مثال‌های فروان از تجربه‌های ۳۰ ساله شان در کشورهای توسعه نیافته به این پرسش پاسخ دهند که چرا گاهی طرح‌های توسعه‌‌ روستایی پایدار نیستند. سپس روشی به نام «فراتسهیلگری» را برای کمک به رفع این مشکل معرفی می‌کنند که حاوی گام های عملی و پیموده و تجربه شده جهت دست یابی به این تکنیک و شیوه مفید است.

تکنیک فراتسهیلگری بر مبنای برداشتن درست سه گام زیر تعریف شده است:

• برقراری رابطه برابر بین مسؤلان و کارشناسان دستگاه های اداری با مردم
• پی بردن به مسایل و مشکلات واقعی توسط مردم (نه مشکلات استنباطی و برگرفته از ذهنیت و برداشت مردم و حتی تسهیلگران و یا دولتمردان)
• برنامه ریزی، اجرا و پایش برنامه در راستای حل مسایل و مشکلات با همکاری و مشارکت پررنگ مردم

تکنیک فراتسهیلگری دقیقاً بر مبنای برداشتن درست و محکم این سه گام تعریف شده است.

این کتاب دارای سه بخش (شکل گیری فراتسهیلگری، چارچوب فراتسهیلگری و تمرینات عملی فراتسهیلگری) است که هر بخش نیز از فصل هایی تشکیل شده است.

در این کتاب تکنیک فراتسهیلگری با تکیه بر دانش فراشناخت معرفی شده است. در علم روان شناسی برای رفتار آگاهانه در قبال خود، از واژه فراشناخت استفاده می شود. واژه ی فراشناخت به سطح بالاتری از کارکرد شناخت اشاره دارد؛ تأمل بر روی فرآیندهای ذهنی و اندیشیدن پیرامون تفکر خود.

نام کتاب: فراتسهیلگری ساز و کاری برای توسعه پایدار (نگرش، فلسفه، فنون)

نویسندگان: نوبوآکی وادا، تویوکازو ناکاتا

مترجم: حجت ا… شرافت

۳۷۰ صفحه

نشر نوروزی

منابع بیشتر برای مطالعه

Facilitation (business), the designing and running of successful meetings and workshops in organizational settings

Ecological facilitation, the process by which an organism profits from the presence of another, such as nurse plants that provide shade for new seedlings or saplings (e.g. using an orange tree to provide shade for a newly planted coffee plant)

Neural facilitation, the increase in postsynaptic potential evoked by a second impulse in neurons

Social facilitation, the tendency for people to perform differently when in the presence of others than when alone